NDOTJA E AJRIT DHE PASOJAT E SAJ NË NIVELET E VDEKSHMËRISË DHE SHËNDETIN E QYTETARËVE TË BALLKANIT PERËNDIMOR.

Ndotja e ajrit në Ballkanin Perëndimor shkakton 30,000 vdekje të parakohshme në vit, vlerëson Agjencia Evropiane e Mjedisit. Thithja e ajrit të ndotur çon në rritje të vdekshmërisë, shkurtim të jetës dhe rritje të numrit të sëmundjeve kronike, ndërkohë që kostot shëndetësore që paguajnë qytetarët e Ballkanit Perëndimor janë në rritje. Reduktimi i ndotjes së ajrit është një masë e shëndetit publik që do të rriste drejtpërdrejt cilësinë e jetës dhe shëndetit të qytetarëve dhe në mënyrë indirekte do të reduktonte shkallën e vdekshmërisë.

Cilësia e dobët e ajrit në Ballkanin Perëndimor e vendos rajonin në krye të zonave më të ndotura të Evropës dhe shkakton një rënie në rritje të shëndetit publik. Vendet e rajonit janë veçanërisht të rrezikuara sepse ndotja e ajrit e kombinuar me një nivel më të ulët të zhvillimit ekonomik, varfërisë dhe sistemeve ndër nivel të kujdesit të shëndetit, kontriubuon për të krijuar një situatë vdekjeprurëse.

Disa nga burimet kryesore të ndotjes së ajrit në Ballkanin Perëndimor përfshijnë përdorimin e qymyrit për prodhimin e energjisë, djegien e qymyrit dhe drurit në objektet rezidenciale dhe tregtare, emetimet e industrisë, djegien e mbeturinave, aktivitetet bujqësore dhe ndërtimore, automjetet e transportit dhe gjeneratorët e naftës. Këto burime janë vendet kryesore të origjinës për grimcat e grimcave (PM2.5 dhe PM10), ozonin, oksidet e azotit, dioksidin e squfurit, dioksidin e  karbonit dhe metalet e rënda, të cilat janë globalisht përgjegjëse për miliona vdekje të parakohshme çdo vit.

Efektet e dëmshme të ajrit të ndotur shkaktojnë rritje të niveleve të vdekshmërisë nga goditja në tru, sëmundjet e zemrës, sëmundjet kronike të mushkërive, kanceri i mushkërive dhe infeksionet akute të frymëmarrjes. 

Çmimi i ajrit të ndotur paguhet me jetë njerëzish

Sipas vlerësimeve të Agjencisë Evropiane të Mjedisit, ndotja e ajrit në vendet e Ballkanit Perëndimor ka çuar në një total prej 30,000 vdekjesh të parakohshme që i atribuohen grumbullimit të tepërt të grimcave (PM2.5), ozonit (O3) dhe dioksidit të azotit (NO2).

Qendra e Përbashkët Kërkimore e BE-së thekson se ndotja e ajrit, mesatarisht, kontribuon ndërmjet 4% deri në 19% të normave totale të vdekshmërisë së parakohshme dhe ul jetëgjatësinë në 0,4-1,3 vjet në vendet e Ballkanit Perëndimor.

Është vlerësuar se ekspozimi ndaj grimcave (PM2.5) është përgjegjës për 75 për qind të të gjitha vdekjeve që lidhen me ekspozimin ndaj ajrit të ndotur. Vlerat e emetimeve të lejuara të ndotësve të përcaktuara në udhëzimet për cilësinë e ajrit – në Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Mal të Zi, Maqedoninë e Veriut, Kosovë dhe Serbi janë më të larta se në shumicën e vendeve anëtare të BE-së.

Të dhënat nga raporti "Ndotja kronike e qymyrit" tregojnë se më shumë se gjysma e vdekjeve të parakohshme në vitin 2016 të shkaktuara nga emetimet nga termocentralet me qymyr në Ballkanin Perëndimor ndodhin në BE: në 2013, 3906 vdekje të parakohshme prekën popullsinë e BE-së, ndërsa 1239 vdekje në Ballkanin Perëndimor dhe 654 në vende të tjera. Në Ballkanin Perëndimor, Serbia vuan më së shumti ndikime shëndetësore për shkak të ndotjes së qymyrit nga rajoni – 570 vdekje të parakohshme.

Ndotja e ajrit ka një efekt më të madh në shkurtimin e jetës së popullsisë së moshuar dhe fëmijëve nën moshën pesë vjeç, gjë që është veçanërisht e vërtetë në vendet me të ardhura të ulëta.

Personat me status më të ulët socio-ekonomik janë shpesh më të ekspozuar ndaj ndotjes së ajrit pasi priren të jetojnë në zona me trafik me intensitet të lartë dhe afër burimeve të ndotjes, si termocentralet dhe objektet industriale. Cenueshmëria shkaktohet gjithashtu nga banesat nën nivel, mungesa e dyqaneve të ushqimit të shëndetshëm dhe zonave të gjelbra, si dhe aksesi i pamjaftueshëm në kujdesin shëndetësor. Përveç kësaj, në shumicën e rasteve njerëzit e varfër punojnë punë “të dëmshme” që nënkupton ekspozimin profesional ndaj tymrave, grimcave, gazeve dhe metaleve të rënda.

Së fundi, çmimi i ndotjes së ajrit reflektohet nga kostot e kujdesit shëndetësor. Vlerësohet se vetëm termocentralet me qymyr në Ballkanin Perëndimor shkaktojnë dëme ekonomike në formën e shpenzimeve të kujdesit shëndetësor që variojnë nga 1,2 deri në 3,4 miliardë euro çdo vit.

Si mund të arrijmë shëndet më të mirë publik dhe ajër më të pastër në Ballkanin Perëndimor?

Për të shpëtuar jetë dhe për të ruajtur shëndetin publik, duhet të përmirësojmë sa më shpejt cilësinë e ajrit, si dhe gjendjen e shëndetit publik duke avancuar sistemet e kujdesit shëndetësor.

Është e nevojshme të përcaktohet reduktimi i ndotjes së ajrit si prioritet kombëtar, rajonal dhe ndërkombëtar dhe të integrohet në proceset e planifikimit të zhvillimit të shtetit dhe qytetit. Megjithatë, më e rëndësishmja, këto masa nuk duhet të mbeten një letër e vdekur dhe duhet të sigurohen burime adekuate për zbatimin e tyre. Prandaj, vendet e Ballkanit Perëndimor do të duhet të rrisin buxhetet e tyre kombëtare dhe lokale për kontrollin e ndotjes së ajrit dhe të përcaktojnë prioritete që synojnë të reduktojnë ndikimin e emetimeve të ndotësve në popullatë dhe mjedis.

Për të avancuar mbikëqyrjen e ndotësve dhe për të përmirësuar cilësinë e ajrit, duhet të krijohen partneritete multisektoriale në nivel lokal, kombëtar dhe rajonal. Parandalimi i sëmundjeve jo të transmetueshme që vijnë si pasojë e cilësisë së dobët të ajrit duhet të bëhet pjesë integrale e prioriteteve të politikave mjedisore. E gjithë kjo duhet të shoqërohet me masa për të adresuar ndryshimet klimatike, të cilat ndikojnë gjithnjë e më shumë në pothuajse të gjitha aspektet e jetës.

Ulja e shkallës së vdekshmërisë, zgjatja e jetëgjatësisë dhe pakësimi i kostove të kujdesit shëndetësor për frymëmarrjen e ajrit të ndotur, kërkon gjithashtu veprimin e qytetarëve nga poshtë-lart. Gjegjësisht, çështja e ndotjes së ajrit – ajo që nuk njeh kufij mes shteteve të Ballkanit Perëndimor – mund të zgjidhet vetëm në solidaritet, në nivel rajonal.

Për të ruajtur dhe zgjatur jetët së bashku, bashkohuni me ne në luftën e bazuar në solidaritet të qytetarëve të Ballkanit Perëndimor dhe bëhuni pjesë e kampanjës "Ballkani i Bashkuar për Ajër të Pastër".