Teksti i mëposhtëm është një fragment i përzgjedhur nga libri “Hegemony and Socialist Strategy”, i shkruar në bashkaautorësi midis teoricienëve francezë, Chantal Mouffe dhe Ernesto Laclau. Në vitin 1985, kur neoliberalizmi po vendoste hyqmin andej e këndej Atlantikut, autorët marrin në shqyrtim vetë lëvizjen e majtë, së bashku, autorë e politikanë.                   

  [...] Por, nga ana tjetër, marrëdhënia hegjemoniste përfshin një konceptim të politikës që potencialisht është më demokratik se çdo gjë që gjendet brenda traditës së Internacionales së Dytë. Detyrat dhe kërkesat të cilat në ekonomizmin klasist[1] do të kishin korresponduar në faza të ndryshme, shihet tani se bashkëjetojnë në të njëjtën konjukturë historike. Kjo rezulton në pranimin e vlefshmërisë aktuale politike për një shumësi antagonizmash dhe pikash çarëse, në mënyrë që legjitimiteti revolucionar të mos jetë më ekskluzivisht i përqendruar në klasën punëtore. Kështu lind zhvendosja strukturore mes 'masave' dhe 'klasave', duke marrë parasysh se linja që ndan këtë të fundit nga sektorët dominantë nuk i është kundërvënë shfrytëzimit klasor. Zhvillimi i kombinuar dhe i pabarabartë bëhet terren, i cili për herë të parë lejon marksizmin ta bëjë më kompleks nocionin e tij mbi natyrën e luftërave shoqërore.

 Atëherë, si mund ta kuptojmë këtë paradoks: që saktësisht në momentin kur u zgjerua dimensioni demokratik i luftës së masave, një konceptim gjithnjë e më shumë pararojë dhe antidemokratik u vendos në praktikën politike socialiste? Shumë thjesht, nga fakti që privilegji ontologjik iu dha klasës punëtore nga marksizmi, bëri që kjo të transferohej nga baza shoqërore tek udhëheqja politike e lëvizjes së masave. Në konceptimin leninist, klasa punëtore dhe pararoja e saj nuk e transformojnë identitetin e klasës së tyre duke e bashkuar atë me kërkesat e shumëfishta demokratike që janë të rikompozuara politikisht nga praktikat hegjemoniste; në vend të kësaj, ata i konsiderojnë këto kërkesa si faza, si hapa të domosdoshëm, por kalimtarë në ndjekjen e synimeve të klasës së tyre. Në kushte të tilla, marrëdhëniet ndërmjet 'pararojës' dhe 'masave' nuk munden përveç se të kenë karakter kryesisht të jashtëm dhe manipulues. Prandaj, deri atëherë kur kërkesat demokratike bëhen më të shumëllojshme dhe terreni i luftës së masave më kompleks, një pararojë që vazhdon të identifikohet me "interesat objektive të klasës punëtore" duhet gjithnjë e më shumë ta zgjerojë hapësirën ndërmjet identitetit të vet dhe atij të sektorëve që ajo kërkon t’i udhëheqë. Vetë rritja e potencialit demokratik të lëvizjes së masave sjell në një kuptim strikt klasist, një praktikë politike gjithnjë e më autoritare. Përderisa demokratizimi i luftës së masave varet nga shpërhapja e pikave çarëse të cilat tejshkojnë kufijtë e klasës, autoritarizmi politik del atëherë kur, me qëllim të etablimit të domosdoshmërisë së hegjemonisë klasore, krijohet një dallim ndërmjet udhëheqësit dhe të udhëhequrit brenda lëvizjeve të masave. Nëse ky dallim do të bazohej në një aftësi më të madhe praktike për vetorganizim në luftën për qëllimet e përbashkëta nga e gjithë lëvizja, pasojat nuk do të ishin domosdoshmërisht autoritare.

Por, siç e kemi parë, kjo është parashtruar në kushte shumë të ndryshme: një sektor e njeh lëvizjen bazike të historisë dhe për rrjedhojë njeh karakterin e përkohshëm të kërkesave që bashkojnë masat në tërësi. Qendërsia që i atribuohet klasës punëtore nuk është një qendërsi praktike, por ontologjike, e cila në të njëjtën kohë është edhe ulësja e një privilegji epistemologjik: ashtu si klasa 'universale', proletariati - ose më mirë thënë partia e tij - është vend  i rezervuar për shkencën. Në këtë pikë, përçarja midis identitetit klasor dhe identitetit të masave bëhet e përhershme. Mundësia e kësaj kthese autoritare ishte në njëfarë mënyre e pranishme që nga fillimet e ortodoksisë marksiste; që do të thotë, që nga momenti kur një aktor i kufizuar - klasa punëtore - u ngrit në statusin e 'klasës universale'. Nëse asnjë prej teoricienëve të Internacionales së Dytë nuk ka lëvizur në këtë drejtim autoritar, kjo ishte sepse për ta qendërsia politike e klasës punëtore do të duhej të përkonte me proletarizimin e shtresave  tjera shoqërore, dhe nuk kishte hapësirë ??për një përçarje midis klasës dhe masave. Gjithë çfarë ishte e domosdoshme që kthesa autoritare të bëhej e pashmangshme, ishte  marrja e pushtetit i cili do të duhej të konceptohej si një veprim i masave më të gjera se klasa punëtore, ndërkohë që qendërsia politike e kësaj të fundit u mbështet si parim në terma klasikë.

 Le t’i bëjmë bashkë disa lidhje në argumentin tonë. Është bërë e qartë se pse tensioni midis dy marrëdhënieve të përqafuara nga koncepti i hegjemonisë - lidhja ndërmjet detyrës së hegjemonizuar dhe klasës që e hegjemonizon atë, dhe lidhja midis detyrës së hegjemonizuar dhe klasës që është agjenti i saj "natyror" - nuk mund të zgjidhet asnjëherë në një artikulim efektiv konceptual. Kushti për ruajtjen e unitetit dhe identitetit të klasës punëtore në terrenin e ekonomisë së fazave[2] - i vetmi terren i aftë për ta formuar atë si 'klasë universale' – ishte se detyrat e hegjemonizuara nuk duhet ta transformojnë identitetin e klasës hegjemoniste, por të hyjnë në një marrëdhënie thjesht të jashtme dhe faktike me të. Për më tepër, e vetmja mënyrë për të afirmuar karakterin e jashtëm të kësaj lidhjeje ishte shtrëngimi i lidhjes midis detyrës së hegjemonizuar dhe agjentit ‘natyror’ të klasës. Terreni i marrëdhënieve hegjemoniste ishte pra, një nga ligjërimet thelbësisht pragmatike. Të gjitha prurjet terminologjike që leninizmi dhe Kominterni i prezantojnë marksizmit, i përkasin fjalorit ushtarak (aleanca taktike, vija strategjike, kaq shumë hapa përpara dhe shumë prapa); asnjëra nuk i referohet vetë strukturimit të marrëdhënieve shoqërore, të cilat Gramshi më vonë do t’i trajtonte në konceptet e tij të bllokut historik, shtetit integral dhe kështu me radhë. Tani, ky tension midis dy marrëdhënieve të përqafuara nga koncepti i hegjemonisë nuk është i ndarë nga ambiguiteti që kemi gjetur midis një praktike demokratike dhe asaj autoritare të hegjemonisë. Lidhja ndërmjet një klase hegjemoniste dhe një detyre ose kërkese demokratike merr një karakter manipulues të jashtëm për aq kohë sa kjo detyrë është e lidhur me një klasë tjetër, dhe me një fazë të domosdoshme brenda paradigmës evolucioniste. Në anën tjetër, potenciali demokratik mund të zhvillohet vetëm nëse kjo lidhje prishet, vetëm nëse zhduken kushtet të cilat lejojnë shfaqjen e një ndarjeje të ngurtë midis udhëheqësve dhe të udhëhequrve brenda masave. Në këtë pikë, ne duhet të paraqesim kushtet që do të lejonin që ambiguiteti origjinal të tejkalohej qoftë në një praktikë demokratike ose autoritare të hegjemonisë. 

Praktika Demokratike. Siç kemi treguar, terreni i rikompozimit hegjemonist bart një potencial për zgjerimin demokratik dhe thellimin e praktikës politike socialiste. Pa hegjemoni, praktika socialiste mund të fokusohet vetëm në kërkesat dhe interesat e klasës punëtore. Por, përderisa zhvendosja e fazave e shtrëngon klasën punëtore të veprojë në terrenin e masave, ajo duhet ta braktisë geton e klasës dhe të transformohet në artikulues të një shumësie antagonizmash dhe kërkesash që shtrihen përtej vetes. Nga gjithçka që kemi thënë, është e qartë se thellimi i një praktike demokratike të masave - e cila shmang manipulimin e pararojës dhe një karakterizim të jashtëm të lidhjes midis hegjemonisë së klasës dhe detyrave demokratike - mund të arrihet vetëm nëse dihet se këto detyra nuk kanë një karakter domosdoshmërisht klasor, si dhe nëse këndvështrimi fazor mbi historinë braktiset në një mënyrë të plotë. Është e nevojshme të thyhet mendimi se detyrat demokratike lidhen me fazën borgjeze - vetëm atëherë do të eliminohet pengesa për një artikulim të përhershëm midis socializmit dhe demokracisë. Pas kësaj rrjedhin katër pasoja themelore. Së pari, vetë identiteti i klasave transformohet nga detyrat hegjemoniste që ato ndërmarrin mbi veten: rigoroziteti demarkues midis së brendshmes dhe të jashtmes bie. Së dyti, përderisa kërkesat demokratike të masave e humbasin karakterin e tyre domosdoshmërisht klasor, fusha e hegjemonisë pushon së përfshiri një maksimizim të efekteve të bazuara në një marrëdhënie midis klasave, ku suksesi i njërës është dështimi i tjetrës[3]; nocioni i 'aleancës së klasave' është gjithashtu qartësisht i pamjaftueshëm, meqë hegjemonia supozon ndërtimin e identitetit të agjentëve shoqëror, dhe jo vetëm një rastësi racionaliste e 'interesave' midis agjentëve paraprakisht të konstituuar. Së treti, fusha e politikës nuk mund të konsiderohet më "përfaqësim i interesave", pasi që i ashtuquajturi 'përfaqësim' modifikon natyrën e asaj që përfaqësohet. (Në fakt, vetë nocioni i përfaqësimit si transparencë bëhet i papërshtatshëm. Ajo që në të vërtetë është vënë në pikëpyetje këtu është vetë modeli bazë/superstrukturë.) Në fund, përderisa identiteti i agjentëve shoqërorë pushon së qeni, i konstituuar ekskluzivisht përmes futjes së tyre në marrëdhëniet e prodhimit, dhe shndërrohet në një artikulim të pasigurtë në mes të një numri të pozicioneve subjektesh, ajo që është sfiduar në mënyrë implicite është identifikimi ndërmjet agjentëve shoqërorë dhe klasave.

Praktika Autoritare. Këtu kushtet janë të kundërta. Natyra klasore e secilës kërkesë apo detyrë duhet të jetë e fiksuar a priori. Ekzistojnë kërkesa borgjeze demokratike, kërkesa të mikroborgjesizë, etj. dhe progresiviteti i tyre relativ është vendosur përmes një llogaritjeje politike e cila analizon çdo konjukturë në mënyrën tradicionale të modelit të fazave, dhe ndryshimeve të prezantuara nga kombinimi i tyre i pabarabartë. Natyrisht ekziston një ndarje e plotë midis detyrave hegjemoniste të klasës punëtore dhe identitetit të saj klasor. Koncepti ushtarak i politikës dominon të gjithë gamën e llogaritjeve strategjike. Por, meqenëse klasa punëtore (ashtu siç është) është, sigurisht, larg identifikimit të plotë me "interesat e saja historike", shkëputja bëhet e përhershme midis materialitetit të klasës dhe shkallës politike që përfaqëson 'identitetin e vërtetë' të saj. Nga “Ç’të bëjmë” e Leninit, tek bolshevizimi i partive komuniste nën Komintern, kjo linjë demarkuese bëhet gjithnjë e më rigoroze dhe reflektohet në rritjen e kthesës autoritare në politikën komuniste. Është e rëndësishme të sqarojmë se çfarë e bën këtë kthesë të pashmangshme. Ne nuk kërkojmë ta mohojmë nevojën për ndërmjetësim politik në determinizmin socialist të klasës punëtore; aq më pak për ta kundërshtuar atë me një punëtorizëm[4] të bazuar në mitin e një determinizmi spontanisht socialist të klasës. Megjithatë,  është vendimtare sesi kuptohet natyra e kësaj lidhjeje politike; dhe leninizmi qartazi nuk përpiqet ta ndërtojë përmes luftës një identitet të masave që nuk është i paracaktuar nga ndonjë ligj i domosdoshmërisë historike. Përkundrazi, ai pohon se ekziston një 'për vete' e klasës e arritshme vetëm nga pararojët e përndritur - qasja e të cilëve ndaj klasës punëtore është pra, e pastër pedagogjike. Rrënjët e politikës autoritare qëndrojnë në këtë gërshetim të shkencës dhe politikës. Si rrjedhim, nuk ka më ndonjë problem në konsiderimin e partisë si përfaqësuese të klasës – natyrisht, jo e klasës si mish dhe gjak, por nga ai thelbi aktualizues[5], i formuar nga 'interesat e saj ‘historike'. Ndërkohë që praktika demokratike e hegjemonisë gjithnjë e më shumë vë në pikëpyetje transparencën e procesit të përfaqësimit, praktika autoritare e ka vendosur bazën që marrëdhënia e përfaqësimit të bëhet mekanizmi themelor politik. Sapo çdo marrëdhënie politike të  konceptohet si një lidhje e përfaqësimit, një zëvendësueshmëri progresive lëviz nga klasa në parti (përfaqësimi i interesave objektive të proletariatit) dhe nga partia në shtetin sovjetik (përfaqësimi i interesave botërore të lëvizjes komuniste). Një konceptim ushtarak i luftës së klasave përfundon në një epikë eskatologjike.

Përktheu: Adea Batusha

-----

[1] klasist – klasizmi është nocion që shpjegon dukuritë shoqërore e politike duke u mbështetur tek ndarja e dallimi midis klasave. Termi u atribuon njerëzve konotacione  vlerore, zgjuarsie e merite duke u nisur nga klasa shoqërore.

[2] Ekonomia e fazave – është fjala për një nocion marksist që synon shpjegimin e historisë duke përdorur si bazë një determinizëm ekonomik evolucionist e linear.

[3] Në gjuhën angleze është përdorur shprehja zero-sum game.

[4] Shprehja e përdorur në gjuhën angleze është “workerism”. Bëhet fjalë për një qëndrim, por edhe rrymë që mohon çdo formë përfaqësimi apo lidhjeje politike të punëtorisë me partitë, shtetin apo instancat tjera.   

[5] Kemi bërë përpjekje ta përafrojmë kuptimin e nocionit aristotelian “entelechia” brenda kontekstit kritik teksa flitet për teleologjinë bolshevike, si dhe për ta vënë në dukje karakterin esencialist të këtij kuptimi mbi klasën.