ALUMNI

Alban Bokshi

Çështja më fundamentale që Nietzsche trajton në raport me vdekjen e Zotit, nuk është thjesht vdekja e “tij” sikur ai të ishte ndonjë person i veçantë. Qëllimi i Nietzsches nuk është të bëjë ndonjë deklaratë skandaloze që do ta shkundë njerëzimin në themelet e tij, sikur të ishte kjo ekstravagancë rinore apo ndonjë ateizëm heroik e vetëglorifikues. Ai është tërësisht i vetëdijshëm që nuk është duke sjellë ndonjë lajm veçanërisht të ri për njerëzimin, varrmihësit qëmoti kishin nisur punën e tyre. Përmes komunikimit të vdekjes së Zotit, Nietzsche kërkon të na tërheqë drejt një reflektimi më të thellë sesa atij thjesht ateist, teologjik apo shkencor. I çmenduri i Nietzsches vrapon drejt e në shesh ku njerëzit janë mbledhur dhe me një fanar të ndezur në dorë në orët e hershme të mëngjesit fillon të bërtasë se po e kërkon Zotin. Ai kërkon t’ua sjellë njerëzve lajmin që Zoti ka vdekur, por ai përballet vetëm me përqeshje dhe tallje, sepse ata që po qëndronin përreth tij tashmë ishin jobesimtarë dhe për ta ky njeri ishte i çmendur. Brenga e vërtetë e të çmendurit është që ndonëse njerëzit e kanë kuptuar se Zoti nuk ushtron më ndikim omnipotent mbi jetët e tyre, që ndikimi i tij është relativizuar dhe dobësuar mjaftueshëm, ata ende nuk i kanë kuptuar pasojat e kësaj ngjarjeje të pamasë dhe të llahtarshme. Të gjithë e kanë kuptuar që Zoti ka vdekur, por sa prej tyre, d.m.th. sa prej nesh ose cilët prej nesh, e kanë kuptuar domethënien e saj në tërë përmasat e saj kozmike? Kjo ngjarje është e pashmangshme dhe e vërteta e saj ende nuk është qartësuar për ne që ta shohim drejtë.

Pjesët më relevante dhe më domethënëse të paragrafit të titulluar “I çmenduri” nuk janë ato ku ai e shpall Zotin të vdekur, por ato kur ai pyetet dhe reflekton për përmasat e kësaj ngjarjeje dhe nëse njerëzimi vërtet e ka kuptuar atë në tërë peshën e saj. Njerëzit të cilët e përqeshin dhe e tallin të çmendurin janë jobesimtarë, domethënë njerëz që nuk besojnë në ekzistencën e Zotit e megjithatë ata ende nuk janë të vetëdijshëm se çka përfaqëson mosbesimi i tyre. Prandaj i çmenduri hidhet mes turmës së njerëzve dhe kërkon që t’i shkundë ata nga naiviteti dhe injoranca e tyre duke e ngritur problemin në tërë dramaticitetin e tij. Ne, vrasësit e Zotit, si arritëm ta kryejmë këtë vepër makabër, pyet i çmenduri i Nietzsches. “Si arritëm ta përpijmë tërë detin? Si arritëm ta zhdukim tërë horizontin? Çfarë bëmë kur e shkapëm këtë tokë nga dielli i saj? Në ç’drejtim po lëviz ajo tani? Në ç’drejtim po lëvizim ne? Larg nga të gjithë diejt? A nuk jemi duke rënë thellë vazhdimisht? Prapa, anash, përpara, në të gjitha drejtimet? A vazhdojmë të kemi ende ndonjë [drejtim] poshtë apo lart? A nuk jemi përhumbur athuase përmes infinitit të asgjësë? A nuk po e ndjejmë afshin e hapësirës boshe? A nuk është bërë më ftohët? A nuk po errësohet vazhdimisht? A nuk do të na duhet t’i ndezim fanarët në mëngjes? Ende nuk po e dëgjojmë zhurmën e varrmihësve që po varrosin Zotin? A nuk po e nuhasim dot dekompozimin hyjnor? Sepse edhe zotërat dekompozohen. Zoti ka vdekur. Zoti vazhdon të jetë i vdekur. Dhe ne e kemi vrarë.” Në këto momente pas kësaj stuhie ekzistencialiste të gjithë heshtin, askush s’e thotë asnjë fjalë. Duke e hedhur përtokë dhe copëtuar në copëza fanarin e tij, i çmenduri largohet nga aty i dëshpëruar dhe deklaron se “kam ardhur shumë herët, koha ime ende nuk ka ardhur. Kjo ngjarje e pamasë ende është në rrugë e sipër, ajo ende nuk ka mbërri te veshët e njerëzve”.

Vdekja e Zotit është metaforë e Nietzsches për vdekjen e totalitetit të referencave kulturore, historike, sociale e politike, vdekja e kuptimësisë dhe e mënyrave tradicionale të dhënies kuptim botës dhe qenieve të saj, fundamentit të çdo gjëje dhe gjithçkafit. Tërësia e normativitetit që i ka dhënë frymë botës, njeriut dhe pozitës së tij në univers, është shembur njëherë e përgjithmonë. Zoti ishte institucioni metafizik që legjitimonte çdo gjë në tokë dhe në qiell, çdo gjë është zhvilluar kundrejt tij, në raport me të dhe për të, qoftë edhe tragjeditë dhe katastrofat më të mëdha kanë marrë kuptim dhe janë interpretuar e justifikuar nën emrin e tij. Me vdekjen e Zotit shembej kjo strukturë dhe në vend të saj krijohej një hiç kuptimësie. Jeta nuk do të kishte më ndonjë qëllim final të paracaktuar dhe as vuajtja nuk do të shpaguhej. Kjo për Nietzschen është një prej problemeve më të mëdha të njeriut postmetafizik, nëse jo vetë problemi: ai ishte në gjendje të vuajë, të durojë dhe ta pranojë vuajtjen e madje edhe ta kërkojë atë përderisa kishte një Zot që ia njihte atë vuajtje, e merrte atë parasysh e mbase edhe ia shpërblente atë në botën e përtejme. Tani besimi në atë botë është dobësuar me themel, ose ka rënë përfundimisht, dhe vuajtja e njeriut nuk ka më ndonjë kuptim përfundimtar. Cili është kuptimi i vuajtjes së tij nëse ajo është e kotë? Nëse ai nuk gjen prehje as në këtë botë dhe as në tjetrën? Nëse vuajtja nuk sublimohet në kurrfarë forme, e mbi të gjitha nëse ajo përfundon në asgjë, në vdekje? Zhbërja e kuptimit është zhbërja e njeriut. Humbja e besimit në një qenie absolute që qëndron jashtë kohës dhe hapësirës njerëzore ka zhvlerësuar pikërisht njerëzoren si fundamenti i saj, shembja e botës së përtejme ka pamundësuar jetën në botën e këtushme. Këto janë shqetësimet fundamentale të Nietzsches, si do të vazhdojë të jetojë njerëzimi kur ai më nuk beson në asgjë? Kur e vërteta në të cilën ka besuar deri sot ka dalë të jetë e rremë?

Nietzsche nuk e vajton vdekjen e Zotit, kjo duhet bërë e qartë. Përkundrazi, për të është një ngjarje e mirëseardhur, e domosdoshme dhe madje e vonuar, sistemi i vlerave që krishterimi kishte sjellë në jetë duhet të përmbyset. Doktrina e krishterë që kishte reduktuar botën në një dogmë të vetme duke mohuar shumëfishësinë e saj dhe duke mbyllur botën ndaj mënyrave të ndryshme të të jetuarit e interpretuarit, si dhe tipologjia apo karakteret njerëzore që kishte promovuar, duhet rënë, të përmbyset njëherë e përgjithmonë. Por rreziku themelor që i kanoset njeriut nga kjo gjendje është ardhja e asaj që do të vijë pashmangshëm kur shemben këto vlera dhe botës i humb shkëlqimi, është ardhja e “mysafirit më të tmerrshëm nga të gjithë“, e nihilizmit. Nihilizmi është pasojë direkte e krishterimit, e vullnetit të tij për të vërtetën me çdo kusht. Ky vullnet e çoi civilizimin e krishterë të e vërteta që nuk ka Zot, një mekanizëm vetëshkatërrues i ndërtuar përbrenda këtij sistemi. Nëse njerëzimi nuk arrin t’i zëvendësojë vlerat e vjetra të krishtera me vlera të reja, ta bëjë “rivlerësimin e të gjitha vlerave”, atëherë nihilizmi do të jetë i pashmangshëm sipas Nietzsches, njeriu nuk do të ketë vullnet për asgjë, motivet e tij do të ligështohen deri në mosveprim, vullneti i tij si forcë fiziologjike rrezikon të paralizohet dhe ai nuk do të dëshirojë më asgjë. Derivat i nihilizmit modern është edhe “njeriu i fundit” i cili përveç që nuk do të dëshirojë asgjë, ai madje do të jetë i lumtur në asgjënë e tij. Me një mprehtësi të jashtëzakonshme psikologjike dhe vizion gati profetik (ndonëse më përpara dëshironte të konsiderohej klloun sesa profet), Nietzsche parashikonte të ardhmen e shekujve që do të pasonin:

“Kur e vërteta të ballafaqohet me gënjeshtrat e mileniumeve, do të kemi përmbysje, të ngjethura tërmetesh, shkundje të maleve dhe luginave, të sojit që as nuk janë ëndërruar. Politika do të shkrihet dhe bëhet një me luftërat shpirtërore; të gjitha strukturat pushtetore të sistemit të vjetër do të shpërthejnë - të gjitha janë të bazuara në gënjeshtra: do të ketë luftëra të llojit që nuk janë parë më parë në tokë” (Ecce Homo).

Nihilizmi dhe pasiguria metafizike e njeriut për vendin dhe peshën e tij në univers, bënë që edhe luftërat të ndryshojnë, politika ndryshoi radikalisht dhe ajo nuk ishte më vetëm luftë për pushtet, dominim e plaçkë, por u shndërrua në luftë shpirtërore. Idetë totalizuese që mobilizojnë masa të gjera njerëzish dhe të cilat do të vazhdojnë të jenë tërheqëse për njeriun edhe për një kohë të gjatë e të paqartë, janë streha nihiliste të strukturuara me hierarki dhe simbolikë religjioze. Subordinimi tekno-shkencor dhe mobilizimi i vullnetshëm i njeriut për kauza fiktive që në esencë janë produkt i të njëjtit nihilizëm, nuk është “përplasje e civilizimeve” por luftë për vetë shpirtin e njeriut. Hijet e Zotit edhe pas vdekjes së tij do të vazhdojnë ta errësojnë tokën dhe ta çorientojnë njeriun në kërkimin e tij për një relacion më kuptimplotë me veten dhe mjedisin e tij. Jo vetëm lëvizjet politike utopike, por edhe shkenca është e mbërthyer nga “ideali asketik” i kërkimit të vërtetës me çdo kusht si vlera më e lartë e pretenduar njerëzore; racionaliteti tekno-shkencor si mënyrë për ta mbizotëruar, mjeshtëruar dhe shtjerrë natyrën; ateizmi si i ndërlidhur ngushtë me teizmin, duke qenë vetëm e kundërta e tij dhe jo një doktrinë autentike ontologjike. Kujtojini ateistët që e përqeshin dhe tallin njeriun e çmendur, atij ende do t’i duhet t’i ndezë fanarët në orët e hershme të mëngjesit, sepse njerëzimi ende nuk i ka kuptuar dhe parë thellë e qartë implikimet e vdekjes së Zotit.

Nietzsche kërkon ta çojë reflektimin e tij edhe më thellë duke u pyetur nëse vetë Krishterimi nuk është një mekanizëm nihilist, nëse ideali asketik i mohimit të jetës tokësore dhe i lartësimit të vërtetës si vlera ultimate nuk janë esenca e këtij nihilizmi? Në këtë kuptim nihilizmi nuk do të ishte vetëm një ngjarje historike, epokë e dyqind viteve të fundit e kufizuar në hapësira të caktuara kulturore, por një lëvizje më e thellë, e një fati njerëzor të paracaktuar më shumë se dymijë vjet më parë.